Ehl-i Sünnet vel-Cemaat olan selef-i sâlihin akîdesinin esaslarından birisi de onların iyiliği emredip kötülükten alıkoymalarıdır.[1] Bu ümmetin hayırlı olma özelliğinin bu yolla kalacağına, İslâm’ın en büyük nişânelerinden birisi olduğuna, İslâm cemaatinin korunmasının sebebi olduğuna da îmân ederler. İyiliği emretmek, gücü ve bu konuda maslahat gözönünde bulundurulması kaydıyla  farzdır.

Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- de bu konuda şöyle buyurmaktadır:

"Sizden kim bir kötülük (münker) görürse, onu eliyle değiştirsin, buna gücü yetmezse diliyle değiştirsin. Buna da gücü yetmezse kalbiyle değiştirsin (ona buğzetsin).Bu ise, îmânın en zayıf halidir."[3]

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat, emir ve yasaklama işinde bulunurken yumuşaklığa öncelik tanınması, hikmetle ve güzel öğütle dâvette bulunulması gerektiği görüşündedirler.

Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

"Rabbinin yoluna (dînine) hikmetle, güzel öğütle çağır ve onlarla en güzel bir şekilde mücadele et."[4]

İyiliği emredip kötülükten alıkoyarken insanların eziyetlerine sabretmek gerektiği görüşündedirler.

Nitekim Allah Teâlâ bu konuda şöyle buyurmaktadır:

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat, iyiliği emredip kötü-lükten alıkoyarken aynı zamanda cemaati korumak, kalpleri birbirine ısındırmak, sözbirliğini gerçekleştir-mek, ayrılık ve tefrikayı ortadan kaldırmak diye ifâde edilen bir başka esası da gözönünde bulundururlar.

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat, her müslümana nasihatta bulunur, iyilik ve takvâda birbirleriyle yardımlaşırlar.

Nitekim Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmaktadır:

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat, cuma namazı ve farz namazların cemaatle kılınması, hac, cihad ve            -bid’atçilerin hilâfına rağmen-  iyi veya kötü olsunlar, yöneticilerle birlikte bayramların yapılması gibi İslâm’ın nişânelerinin uygulanmasına dikkat ederler.

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat,  farz namazları edâ etmeye ve bu namazların ilk vaktinde cemaatle kılmaya çok gayret ederler.Namazın ilk vakti, sonun-dan daha fazîletlidir.Namazı huşû ve gönül hoşnut-luğu içerisinde kılınmasını emrederler.Bu ise Allah Teâlâ'nın şu emrinin gereğidir:

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat, geceyi ibâdetle geçirmeyi birbirlerine tavsiye ederler. Çünkü bu, Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem-’in izlediği yoldur. Allah Teâlâ, Peygamberine geceyi ibâdetle geçirmesini ve Allah Teâlâ'ya itaat konusunda bütün gayretini ortaya koymasını emretmiştir.

Âişe'den-Allah ondan râzı olsun- rivâyet olunduğuna göre, Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- ayakları çatlaya-cak hale gelinceye kadar geceleyin namaz kılardı. Âişe-Allah ondan râzı olsun- ona:

"Ey Allah’ın Rasûlü! Allah senin geçmiş ve gelecek günahlarını bağışlamış olduğu halde, niçin böyle yapıyorsun? deyince, Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem-: "Allah’a çokça şükreden kul olmayı sevmem gerekmez mi?” diye cevab vermiştir.[8]

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat, imtihana maruz kaldıkları durumlarda sebât gösterirler.Bu ise belâlara sabretmek, bolluk halinde şükretmek ve ilâhi kaza ve kaderin acılarına rızâ göstermekle olur.

Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- de şöyle buyurmuştur:

        "Şüphesiz ki mükâfatın büyüklüğü, belânın büyüklü-ğüne göredir. Şüphesiz ki Allah bir topluluğu sevdi mi o topluluğu belâyla imtihan eder.Kim râzı olursa, onun için de (ilahi) rızâ vardır. Kim de râzı olmayıp öfkelenirse, onun için de (ilahi) öfke vardır."[10]

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat, Allah Teâlâ'dan belâ vermesini temennî etmez ve istemezler. Çünkü onlar bu belâlara karşı sebât gösterip gösteremeyecekle-rini bilemezler.Ancak onlar, belâlara maruz kaldıkla-rında sabrederler.

Nitekim Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmaktadır:

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat, büyük belâlar anında Allah’ın rahmetinden ümit kesmezler.Çünkü Allah Teâlâ ümit kesmeyi haram kılmıştır.Ancak belâ günlerinde pek yakın bir kurtuluş ümidi ve kesin ilâhi yardımı ümit ederek yaşarlar.Çünkü onlar Allah’ın vâdine güvenir ve her zorlukla birlikte bir kolaylığın olduğunu bilirler.Karşılaştıkları büyük belâların sebep-lerini kendilerinde ararlar, kendilerine isâbet eden büyük belâ ve musibetlerin ancak kendi ellerinin kazandıkları sebebiyle gelip çattığı ve yardımın bazen günahlar veya şeriata uymamaktaki kusur sebebiyle gecikmiş olabileceği kanaatindedirler.

Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

        "Başınıza gelen herhangi bir belâ, kendi ellerinizle işledikleriniz yüzündendir. (Bununla beraber) Allah çoğunu affeder."[12]

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat, büyük belâlarda ve dîne yardım uğrunda, yeryüzü sebeplerine ve dünyevî aldanışlara güvenmezler. Ancak kevnî sünnetlerden gâfil olmazlar. Allah Teâlâ'dan gereği gibi korkmanın, günahlardan dolayı bağışlanma dilenmenin, Allah’a güvenmenin ve bolluk anında şükretmenin,zorluktan sonra kurtuluşun çabuklaştırıl-ması için önemli sebepler arasında olduğunu kabul ederler.

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat, nimete nankörlük etmenin cezâsından korkarlar.Bundan dolayı insanlar arasında Allah’a en çok şükür ve hamd edenlerin, küçük olsun, büyük olsun, her nimete şükretmeye sürdürmeye çalışanların onlar olduğunu görürsün.

Nitekim Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmaktadır:

Ehl-i Sünnet vel-Cemaat, güzel âhlâkî değerler ve güzel amellerle bezenmeye çalışırlar.

Nitekim Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmaktadır:

Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- başka bir hadiste şöyle buyurmaktadır:

        "Şüphesiz ki içinizde bana en sevimli gelen ve kıyâmet günü konumu itibariyle bana en yakın olanınız, ahlâk yönünden en güzel olanınızdır. Sizden bana en sevimsiz ve kıyâmet günü konumu itibariyle bana en uzak olanınız da, gereksiz yere konuşanlar (gevezeler), avurtlarını şişirerek konuşanlar ve mütekebbirler (büyüklük taslayanlar)dir."[15]

* İlim ve amelde ihlâslıdırlar. Bu işlerine riyânın girmesinden korkarlar.

Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

* Allah Teâlâ'nın sınırlarına büyük saygı gösterir ve bunlar çiğnendiğinde hiddetlenirler.Allah’ın dîni ve şeriatine yardım için gayret gösterir,müslümanla-rın kutsal değerlerine çokça saygı gösterirler ve onlar için çokça iyilik isterler.

Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

* Hayır işlerken içleri ile dışları arasında hiçbir fark olmayacak şekilde münafıklığı terketmeye ve yaptıkları amelleri gözlerinde küçük görmeye, âhiret işlerini her zaman dünya işlerinden önde tutmaya gayret ederler.

* Kalpleri incedir, Allah Teâlâ'nın haklarına karşı kusurlu olduklarından dolayı -Allah onlara merhamet eder ümidiyle- çokça ağlar, bir cenâze gördükleri veya ölümü, ölüm gelirken kendinden geçme halini ve kötü bir şekilde dünyadan göç etmeyi hatırladık-ları zaman, çokça ibret alıp ağlar ve kalpleri adeta yerinden oynarcasına ölüme gereken önemi verirler.

* Herhangi birisi Allah Teâlâ'ya yakınlık derece-sinde ne kadar ileri mertebeye gitmişse, alçak gönüllülüğü de o derece fazla olur.

* Gece-gündüz çokça tevbe eder ve mağfiret dilerler. Çünkü onlar itaat hallerinde dahi günahtan kurtulamayacaklarını görürler.Bu sebeple onlar, itaatlerinde huşûnun azlığı sebebiyle Allah Teâlâ'ya, gözetimi altında olduklarını az düşünmeleri sebebiyle  mağfiret dilerler, herhangi bir amelleri sebebi ile kendilerini beğenmeye kalkışmazlar.Meşhur olmak-tan hoşlanmazlar, aksine günahları bir tarafa, itaat hallerinde bile eksiklik ve kusurlarının bulunduğu görüşündedirler.

* Takvâ konusunda işi sıkı tutar, onlardan herhangi birisi takvâ sahibi olduğunu iddiâ etmez ve Allah Teâlâ'dan çok korkarlar.

*Dünyadan kötü bir şekilde göç etmek korkusu ile Allah Teâlâ'dan çokça korkar ve Allah Teâlâ'yı anmaktan gâfil olmazlar.Dünya onlara göre değersiz olup dünyayı şiddetle reddeder ve ihtiyacı karşılaya-cak kadarı müstesnâ süslü -evler yapmaya pek önem vermezler.

Nitekim Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmaktadır:

* Dîne veya dînin mensuplarına zararı dokunan hataları kabul etmezler.Aksine bu hataları reddeder ve böyle bir söz söyleyen için mazur görülebileceği bir sebep bulmaya çalışırlar. Müslüman kardeşlerinin hatalarını çokça örtmeye çalışırlar.Kendileri adına münakaşaya girmemeye çok gayret ederler. Herhangi birisinin hatasının ortaya çıkmasını sevmez ve insanların ayıplarıyla uğraşmaktansa kendi ayıpla-rıyla uğraşırlar. Başkalarının kusurlarını örtmeye ve sırlarını gizlemeye gayret ederler.

Bir kimse hakkında duyduklarını hiç kimseye ulaştırmazlar.İnsanlara düşmanlığı terkeder ve onları idâre etmeye ve hiç kimseye kötülükle karşılık verme-meye dikkat ederler.Bu sebeple onlar, hiç kimseye düşmanlık beslemezler.

Nitekim Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmaktadır:

"Başkasının lafını alıp götüren (dedikoduculuk yapan) kimse, cennete giremez."[20]

* Meclislerinde gıybetin kapısını kapatır ve meclislerini bir günah meclisine dönüşmemesi için gıybet etmekten dillerini alıkoyarlar.

Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

* Çok hayâ, edeb, sevgi, ağırbaşlılık ve vakar sahibidirler.Az konuşur,az güler, çok susar ve hikmetle konuşurlar.Böylelikle bir şeyler öğrenmek isteyenin işini kolaylaştırırlar.Akıllarının kemâlinden dolayı, dünyalık bir şeye sevinmezler.

 Nitekim Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmaktadır:

Yine şöyle buyurmaktadır:

* Dövmek, mallarını almak, namusuna dil uzatmak veya buna benzer bir yolla kendilerine eziyette bulunan herkesi çok affedip bağışlarlar.

Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

* İblis’e karşı savaşta gaflete düşmezler. Onun hîle ve tuzaklarını, usullerini bilmeye çok gayret eder, abdest, namaz ve diğer ibâdetlerde vesveseye kapılmazlar. Çünkü bütün bunlar şeytandandır.

* İhtiyaçlarından arta kalan mallarından gece- gündüz, gizli-açık çokça sadaka verir ve yiyecek, giyecek ve mal gibi ihtiyaç duyacakları konularda onları gözetmek için arkadaşlarının durumlarını çok sorup araştırırlar.Buldukları takdirde, helâlde israfa gitmezler.

* Cimriliği yerdikleri gibi çok cömerttir, mallarını fedâkarca harcar, yolculuk halinde olsun, mukimlik halinde olsun, kardeşlerini teselli ederler.Böylece asıl maksat olan dîne yardım etme konusunda yardım-laşma ve dayanışma gerçekleşir.Kardeşlere iyilikte bulunmayı, birbirlerini sevindirmeyi çok arzu ederler ve bu konuda kardeşlerini kendilerine tercih ederler.

* Dînî bir mazeretleri olması dışında, misâfire ikramda bulunur ve bizzat kendileri misâfire hizmet ederler.Bununla birlikte kendilerinde kalması, ona yemek yedirmek ve ona hizmet etmekle, gereken iyilikte bulundukları kanaatine sahip olmazlar, onun hakkında hüsn-ü zan beslerler. Yemeği haram olan kimse veya fakirleri dışarıda tutup, sadece zenginleri dâvet eden ya da ziyâfette bir günah işlenmesi hali dışında, kardeşlerinin dâvetine icâbet ederler.

* Büyükler bir tarafa, küçüklerle bile, yakın akraba bir tarafa uzak olanlarla, âlim bir tarafa câhillerle bile, güzel edeple geçinirler.

* İnsanların arasını düzeltmeye çalışırlar. Çünkü bu, hayır kapılarının en güzeli ve iyiliğin zirvesidir.Zirâ  insanların arasını düzeltmekle müslümanlar arasında düşmanlığı körüklemek, kini harekete geçirmek ve aralarını bozmak isteyen şeytanın plan ve amaçlarını bozar.

* Kıskançlığı kabul etmezler.Çünkü kıskançlık düşmanlık ve kin doğurur, îmânı zayıflatır, dünyayı ve dünyada bulunan şeyleri -şer’î bir maksat sözkonusu olmaksızın- sevdirir.

* Anne-babaya iyilikte bulunmayı ve onlara güzel davranmayı emrederler.

Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

* Güzel komşuluk ilişkilerini, Allah’ın kullarına karşı yumuşak davranmayı,akrabalık bağını gözet-meyi,selâmı yaymayı,fakir, yoksul, yetim ve yolculara merhametli olmayı emrederler.

* Övünüp, böbürlenmeyi, kendini beğenmeyi, azgınlığı, haksız yere insanlara karşı arsızca davran-mayı yasaklarlar. Her konuda adâletten ayrılmamayı emrederler.

* Şeriatın yapmamızı teşvik ettiği faziletli hiçbir işi küçümseyip hafife almazlar.

Nitekim Peygamber-sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmaktadır:

* Kötü zan beslemeyi, sırları araştırmayı, müslü-manların kusurlarının peşine takılmayı yasaklarlar. Çünkü böyle bir tutum, toplumsal ilişkileri bozar, kardeşlerin arasını açar ve fesadı eker. Kendileri için kızmazlar.Çünkü onlar gazabın fıkhını iyi bilirler.

Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

        Ve buna benzer nebevî ahlâkın diğer hususları...[28]

---